«Рухани жараға шипа»: Қазақстандағы еріктілер украин мектептерін қалпына келтіруіне қалай көмек көрсетіп жүр

Ирина: Мен украинмын. Менің Қазақстанда тұрғаныма небәрі 4 жыл болды. Мен өмір бойы журналистикамен, PR және маркетингпен айналыстым. Қазір мен Astana Hub халықаралық технопаркінің PR директоры болып жұмыс істеймін.

Евгений: Мен өмір бойы жобалық менеджер болып жұмыс істеймін. 18 жасымнан бастап қоғамдық жобалармен, соның ішінде жастармен жұмыс жасаймын. Мен Украинада тудым, Павлодарда өстім, 2005 жылдан бері Астанада тұрамын.

Ирина: Мен Украинада болдым. 2021 жылдың 30 желтоқсанында күйеуім екеуміз Украинаға ұшып, Киевте жаңа жылды тойладық және наурыз айына дейін болуды жоспарладық. Бірақ 24 ақпан күні таңғы сағат 05:20-да бізден бірнеше шақырым жерде болған жарылыстардан ояндым. Басында оның не екенін түсінбедім. Жақын жердегі құрылыста бірдеңе болған шығар деп ойладым. Күйеуімді оятуға тырыстым, бірақ ол: «Ұйықта, ештене етпейді!» деді. 10 минуттан кейін жарылыстар қайталанды, содан кейін мен жақсы емес нәрсе болып жатқанын анық білдім. Телефонды қолыма алдым. Телеграмда қазақ достарымнан «Қалайсың?» деген үш хабарлама бар еді. Киевте таңғы бес жарым болса, Астанада сағат 9:30 болды. Яғни, менің әріптестерім жұмыс күнін бастап та үлгерді, олар жаңалықтарды оқып, Украинаны бомбалай бастағанын білді. Олардың хабарламалары мені одан сайын қорқытты, сондықтан мен дереу теледидардағы жаңалықтарды қосу үшін жүгірдім. Әрине, бұл шок болды.

Ирина: Шынымды айтсам, алғашқы күндері не істегеніміз есімде бұлыңғыр. Біздің дүкенге барғанымыз дәл есімде — қорқынышты кезектер мен бос сөрелер болды, біз көлікке бензин құюға тырыстық, бірақ толтыра алмадық. Бірінші күні мен бұл жай ғана дүрбелең, адамдар беймәлім нәрседен аулақ болғысы келеді, бұл ұзаққа созылмайды және енді бәрі аяқталады деп, өз өзімді сабырлы ұстауға тырыстым. Ата-анам үшін қатты уайымдадым, олар Черниговта тұрады (бұл Украинаның солтүстік аймақтық орталығы). Орыс әскерлері өте жылдам ілгерілеп, бірінші күні дерлік Черниговқа жетті. Және бұл ең қорқыныштысы болды. Алғашқы үш күнде анам мен әпкем екі сағат сайын телефон соғып тұрды.

Ирина: Біздің үйдің жертөлесі. Алғашқы екі түнді жертөледе түнеп шықтым, өйткені оныншы қабатта түнеу өте қорқынышты болды. Жертөледе ешқандай жарылыс, ұшақтардың гуілдеген дауысы естілмеді. Көптеген балалар бізбен түнеп шықты, тіпті екі айлық баласы бар көршіміз де болды. Күйеуім жертөлеге орындық түсірді, мен көрпе алып, осылай ұйықтадым. 24 ақпан менің өмірімде, менің туыстарымның, барлық украиналықтардың өмірінде осы уақытқа дейін әлі жалғасуда. Ең қиыны, бірнеше күндік эвакуациядан кейін Қазақстанға келіп, адамдардың қалыпты өмір сүріп жатқанын көргенімізде болды. Мен үшін бұл қорқынышты болды. Көшеде: «Сендер әлемде не болып жатқанын түсінесіңдер ме? Қалай жай ғана жұмысқа бара аласындар? Сендер қалай тыныш қана кофе ішіп, күліп жүрсіңдер?» Деп, айғалағым келді. Алғашқы үш айда мен жаман психологиялық күйде болдым. Мені тек еріктілік жұмыс құтқаратын болды.

Евгений: Менің әңгімем әлдеқайда қарапайым. Соғыс басталғанына сенгім келмеді. Дәлірек айтсам, бұл қандай да бір қателік және мұның бәрі жақын арада тоқтатылатынына сенгім келді. Кейін жағдай күн сайын нашарлап бара жатқанда, Украинаға барып көмектесу туралы ойлана бастадым. Дос-туыстарыма телефон соғып, ақылдастым. Бірақ олар маған: «Қаласаң келе бер, бірақ Қазақстанда пайдалырақ боласың» деді. Мен өмір бойы қоғамдық жұмыстармен айналысқандықтан, бұл жағдайда не істей алатыным туралы ойлана бастадым. Менің кеңсем бар еді, сонда гуманитарлық көмек қабылдау пунктін жасағым келді.

Евгений: Мен елшілікке гуманитарлық көмек жинап бардым. Танысып, қабылдау пунктін жасағым келетінін түсіндірдім, кеңселері немесе үй-жайлары бар достарыма үлгі көрсеткім келеді. Мен келгенде нағыз дүрбелең болды — адамдар гуманитарлық көмек жүктерді көтеріп, тағы не істей аламыз деп сұрады. Суық болғанына қарамастан, адамдар түнде, кешке дейін жүк тиеп, жинап, тезірек ұшаққа салуға тырысты. Өйткені әлі де бірдеңе жіберуге мүмкіндік бола ма, жоқ па белгісіз еді. Мен осы адамдардан шабыттандым. Дәріханашықтан ең соңғы дәрі-дәрмектерін беруге дайын әжелер болды. Мен жоба менеджері ретінде өз көмегімді ұсындым. Үйлестірушілер тобы құрылды, Ирина да бізге қосылды.

Ирина: Маусым айында мен әлеуметтік желілерде «Еркіндік Періштелері» акциясын бастаған Черниговтағы достарымның жазбаларын көрдім.

Ирина: Иә, бірақ олардың идеясы сәл басқаша болды. Наурызда белсенді әскери әрекеттер кезінде көптеген мектеп оқушылары Черниговтан кетіп, еуропалық мектептерге барып, сыныптастарына мотанка қуыршақтарын — Еркіндік Періштелерін жасауды үйретті және оларды мектеп базарларында сатты, осылайша өз мектептерін қалпына келтіру үшін қайырымдылық жинады. Мен Женяға бұл жобаны бастауды ұсындым, ал періштелерді жасау үшін волонтерлерді табу. Тамыз айында біз Черниговке бардық, қалпына келтіргіміз келген мектепті қарадық. Нақты мақсатты белгіледік — бомбаларды паналау орнын ұйымдастыру. Жергілікті білім бөлімінің басшылығымен, еріктілермен кездестік. Яғни, біздің көмегіміз қажет екеніне сенімді болу үшін бәрін істедік.

Евгений: Во-первых, мне почему-то всегда было стыдно просить. Когда мы делали первый маркет (до запуска «Ангелов Свободы» мы ещё запустили проект по изготовлению сувениров ручной работы), было желание, чтобы мы не просили, а зарабатывали помощь. Понятно, что люди, которые делают пожертвования, и так их будут делать. Но гораздо удобнее брать пожертвование, когда ты не просто просишь, а когда ты предлагаешь. И вот этим мне проект «Ангелы Свободы» и понравился. У него есть полный цикл, когда есть производственная часть, получение финансовых ресурсов и их реализация. Для меня чисто технологически всё понятно. И ещё. Люди всегда хотят быть вовлечёнными, приходить и помогать на постоянной основе. У многих из них не так много денег, у некоторых вообще их нет. Но они хотят помогать. Наш проект даёт такую возможность — если у тебя нет денег, можно прийти и помочь, потратив своё время.
Біріншіден, неге екенін түсінбеймін, мен үнемі сұрауға ұялатынмын. Бірінші маркет жасағанда («Еркіндік Періштелері» шығарылғанға дейін қолдан жасалған кәдесыйлар жасау жобасын да іске қостық), біз сұрамай,ақша табамыз деген тілек болды. Қайырымдылық танытқан адамдар мұны жалғастыра беретіні анық. Бірақ тек сұрап қана қоймай, ұсынып жатқанда садақа алу әлдеқайда ыңғайлы. «Еркіндік Періштелері» жобасының маған ұнағаны осы болды. Оның өндірістік бөлігі бар, қаржылық ресурстарды алу және оларды жүзеге асыру толық циклі бар. Мен үшін таза технологиялық жағынан бәрі түсінікті. Және одан әрі, Адамдар әрқашан қатысуды қалайды, келіп, тұрақты негізде көмек көрсетеді. Көбінің ақшасы аз, кейбірінің мүлде ақшасы жоқ. Бірақ олар көмектескісі келеді. Біздің жоба осындай мүмкіндік береді — ақшаңыз болмаса, уақытыңызды жұмсай отырып, келіп көмектесуіңізге болады.

Евгений: Иә, толока — адамдар кездесіп, сөйлесетін формат. Адамдар өз оқиғаларымен бөлісіп, тәжірибемен алмасады, бір-біріне көмектеседі. Бұл жақсы, мейірімді жоба. Біріншіден, біз оқушыларға көмектесеміз. Екіншіден, ол әйтеуір әртүрлі адамдарды біріктіреді. Бір жағына шығуға немесе өз пікірін айтуға қорқатындар бар. Оларға, мысалы, митингтерге барғаннан гөрі, періште жасауға келу әлдеқайда оңай. Адамдар бізге тіпті: «Көмектесуге көмектескеніңіз үшін рахмет!» — дейді.

Ирина: Мен үшін «Еркіндік Періштелері» Украина үшін сонымен де үлкен ақпараттық қолдау болып табылады. Біздің жобаға қызығушылық танытқандардың бәріне жәрмеңкелер кезінде Черниговта не болғанын, қаланың қалай қирағанын айтамыз. Олар бізге қайырымдылық жасамаса да, жай ғана тыңдап, не болып жатқанын білсе де — жеке мен үшін өте маңызды.

Ирина: Толокаларға әр түрлі адамдар келеді. Ресейде мобилизация басталғанда бізге қырым татарларының көп саны келді, Ресейден талантты адамдар келе бастады. Әрине, қашанда, әуел бастан-ақ қазақтар көп болды. Бұл мен үшін шабыттандыратын болды. Бұл жас адамдар Украинадан 3500 шақырым жерде тұрса да, Украинада туыстары да, достары да жоқ болса да, көмек көрсеткісі келеді. Олар мені әрқашан таңдандырды, мен оларға ризамын. Ал қаншама ұлт өкілдері жиналып, белорустар, орыстар, татарлар, қазақтар, украиндар қатар отырғанда, бұл өте біріктіретін жоба екенін түсіндік. Біз келіссөздерімізде саясат туралы айтпаймыз. Біз өз оқиғаларымызбен бөлісеміз, әңгімелесіп отырамыз, бірақ әртүрлі мемлекеттердің саясатына деген көзқарас туралы дауласпаймыз. Жоба үлкен біріктіруші, қозғаушы күшке айналды.

Ирина: Әрине, өз қолымызбен бірдеңе жасау керек болатын психологиялық сәт бар. Менің жұмысым әрқашан интеллектуалды болған. Өз басым ешқашан өз қолыммен ешнәрсе жасамадым және қалай екенін білмедім, бірақ жобаны іске қосу үшін Қазақстандағы бірінші періштені өзім жасап, басқаларды үйретуім керек болды. Біз жобаны талқылай бастағанда, мен Женядан: «Бізге періште жасауды кім үйретеді?» деп сұрағанымда, Женя: «Ал, сен үйретесін» деп жауап берді. Бұл да қызықты оқиға, мен үшін бұл өте күтпеген жағдай болды. Сондықтан мен бірінші періштені жасап, басқа волонтерлерге үйреттім, ол іске кеткен сияқты.

Ирина: Сату. Ал, көріңізші. Женя өз кәсібінің басшысы, мен технопарктің PR директорымын, қала шағын. Ал біз жәрмеңкеге сатушы ретінде алғаш барғанымызда қиын болды. Бірақ біз өзіміз осы жолмен бармайынша ешкімді жібере алмадық! Біз бұл періштелерді алдымен өзіміз жасадық, біз оларды сатуға, сынауға бардық. Біз, әрине, әлі де ең жақсы сатушылар емеспіз (күлді).

Евгений: Менің кейбір таныстарым, әлеуметтік желідегі достарым қуыршақтарды сата бастағаннан, мені әлі де есінен танып қалды деп ойлайтын сияқты. Әр адамның өз кедергілері болады, әр адам үшін біздің жәрмеңкелер тренингтің жеке түрі сияқты сезіледі. Адам басқа адамның назарын өзіне аударуға батылы барғанда, ол адамдармен қарым-қатынастағы кедергілерді жеңу тұрғысынан үлкен қадамдар жасайды. Біздің жәрмеңкеге келгендердің бәрі өмірінде ештеңе сатпаған.

Ирина: Негізі мен күн сайын осыны ойлап қаламын. Әрине, біз Черниговтегі №6 мектептің бомба қоймасы үшін 7000 долларға бірінші сатып алу істегенде, мектеп директоры көзіне жас алып, алғыс сөздері бар бейнежазбаны жібергенде осы ойға келдім. Шынымды айтсам, біздің гуманитарлық қолдау штабындағылардың бәрі бізді түсінбеді — ешкім ұзақ мерзімді инфрақұрылымдық жобаға араласқысы келмеді. Жай-ақ 100 000 теңге жинап, бірден Украинаға аударып, генератор сатып алып, мұқтаж жандарға беріп, суретке түсіп, әлеуметтік желіде донорларға көрсетуге болады. Ал мұнда «Еркіндік Періштелерінің» донорлары жылдам нәтиже көрмей отыр. Бұл нәтиженің болмауы кейбір еріктілерге үлкен қысым жасады. Бірақ Женя бұл жобаның қаншалықты керемет екенін анық айтты. Азық-түлік пакеттері — уақытша көмек, электр генераторлары — адамдарға ең зұлмат уақытты еске түсіретін нәрсе, ал егер біз мектепті жөндеуден өткізсек, онда бұл жылдар мен ондаған жылдарға қалатын көмек. Ал мектепте соғыс кезінде осы мектепті қалпына келтіруге және бомба қоймасын жабдықтауға көмектескен қазақстандықтар екенін болашақ ұрпаққа айтып, ұзақ уақыт есте сақтайды.

Евгений: Біз Черниговке тамызда келгенде, сол кезде 7000 доллар жинаған болатынбыз. Бірақ мектеп масштабында бұл аз ғана сома болды. Мектептің жағдайы мүшкіл болды: 88 терезе сынған, жылу жүйесі еріген, 36 батарея жарамсыз болып қалған, шатыры зақымдалған. Біз осы мектепке келгенде, балалар мектеп қашан ашылатынын білмесе де, парталары мен терезелерін жылтыратып, сыныптарын жинап, қыркүйек айына дайындалуда екенін көрдік. Жинаған ақшаға кез келген жұмыс түрін «жабу» мүмкін емес екенін түсіндік, бірақ бәрібір осы мектеп үшін ең болмағанда бір нәрсе жасағымыз келді. Білім басқармасына барып, «7 мың долларымыз бар» екенін айттық. Олар ойланып: «Мүмкін, бұл ақшаға бомбадан қорғайтын орынға құрал-жабдық сатып аларсыз ба? Жөндеуден кейін онда парталар, орындықтар, өрт сөндірутер, жылтқыштар, алғашқы дәрілік көмек және т.б. керек болады. Ал жаһандық жүмыстар үшiн — канализация, электр желiлерi, желдету — бiз қосымша қаржы iздеймiз» деп, ұсыныс жасады. Осылайша, 7000 АҚШ доллары көлеміндегі шағын қайырымдылықпен біз жергілікті білім бөлімін де, Чернигов волонтерлерін де осы мектепке назарын аударттық. Бұған дейін мектеп жұмысының күрделілігіне байланысты Чернигов волонтерлерінің басымдықтары қатарында болмаған. Оның проблемасы, осы мектептін жертөлесі бомбапана үшін жарамсыз болды: ғимарат ескі, төбелері аласа, ауданы өте кішкентай, үй-жайлар қауіпті , жертөле асхана үшін көкөністер сақтайтын қойма ретінде пайдаланған. Ал біз бомбапанаға құрал-жабдық сатып алғандықтан, жөндеуге ақша іздеуге ынталы болдық. Және олар табылды, қалған жұмысты қазірдің өзінде бельгиялық донаторлар қаржыландырып жатыр. Айтпақшы, біз еріктілерімізбен бірге олар үшін 250 періште жасап, Брюссельге жібердік. Ал енді бұл қазақ-бельгия жобасы шығар.

Ирина: Біз Чернигов волонтерлерімен сөйлескенде, оларда бірнеше мектеп басымдық болды, бұл тез арада орындалып, 1 қыркүйекте ашуға болатын мектептер. Сосын мынадай жағдай болды. Біздің бастамамызды 6-шы мектептің оқушылары әйтеуір таныстары арқылы білді. Ал олар мектебін қалпына келтіру өтінішін видеоға түсіріп, сызбаларын салып, Қазақстанға жіберді. Ал Черниговтық әріптестеріміз: «Иә, бұл 6-шы мектеп! Оған сонша ақша керек, оның проблемалары көп». Ал бізде, білесіздер, моральдық қысым болды: балалар бізден сұрады, біз олардан өтініш алдық! Біз барлығын осы «қиын» мектепке көмек көрсетуге сұрадық.

Евгений: Иә, ол қазірдің өзінде бар және уақатын күтіп тұр. Ал қаңтардың алғашқы күндерінен бастап жөндеу жұмыстары қызу жүріп жатыр. Бір айдан кейін мектеп ашылады деп ойлаймын.

Ирина: Бастапқыда біз жобаны тек Астанада дамыттық, аймақтарды тіпті ойламадық. Содан кейін, мүмкіндікті пайдаланып, аймақтарға кеттік. Сол жерде бізді керемет қолдау толқынымен кездестірді. Барлық жерде украиндарға көмектескісі келетіндер бар. Ал біз бұл жобаны тек солар үшін жасап жатырмыз — олар келіп, өз қолдарымен бірдеңе жасап, ең болмағанда рухани жеңілдік алуларына мүмкіндік береміз. Қазақстан халқы шынымен де өте жауапты және көмектесуге дайын. Бұған қоса, біз Чернигов 6-шы мектебінде тоқтамайтынымызды түсінеміз, өйткені Украинада қираған аймақтар мен қираған мектептер көп. Ал біз неге бір мектептен тыс ойланып, басқа өңірлердегі мектептерді де қайта салмаймыз? Мысалы, Бахмутта да көптеген мектептер қирап қалды. Сондықтан қазақ елі бұл жобаны қолдап, Украинада қажеттілік туындаса, басқа облыстармен де айналысамыз. Мақсат — шағын қадамдармен, азын-аулақ қайырымдылықпен болса да, тоқтамай, мектептер мен балабақшаларды ақырындап қалпына келтіру.

Ирина: Мен төрт жылдан бері Қазақстанда тұрамын. Мен бұл жобамен жұмыс істей бастағанға дейін соншама көп өте талантты адамдарды білмедім. Қазір біз жинаған команда өте кәсіби адамдар. Менің ойымша, егер біз жобаны коммерциялық негізде жүзеге асырсақ, мұндай команданы ешқашан жинай алмас едік. Бізде ең керемет маркетологтар, SMM, PR қызметкерлері жұмыс істейді. Күн сайын толокаларда біз керемет адамдарды кездестіреміз — әрлеушілер, сәулетшілер, тарихшылар, жазушылар, сценаристер, инженерлер, табысты кәсіпкерлер, әртүрлі елшіліктердің қызметкерлері келеді. Барлығы ерекше адамдар. Бұл жобаға дейін менің ортамда мұндай дарынды адамдардың шоғырлануы болған емес.

Евгений: Мен үшін «Еркіндік Періштелері» рухани жараға ем. Қазір болып жатқанның бәрі біздің жанымызда үлкен жара. Біз үлкен зұлымдықты көреміз және оны бастан кешіру бәрімізге өте қиын, аулақ болу мүмкін емес. Сондықтан, «көмектесуге көмектескеніңіз үшін рахмет» — бұл жобаның мәнін ең айқын сипаттайтын тіркес.

Ирина: Мен соншалықты ерекше болмаймын. Мен үшін бұл Украина мен Қазақстанды біріктіретін жоба. Мен мұнда өмір сүргеннен екі ел арасындағы мұндай жақындықты сезінген емеспін. «Еркіндік Періштелері» — екі елді тығыз байланыстыратын және олардың арасындағы физикалық қашықтықты дерлік сезілмейтіндей ететін қайырымдылық жобасы.

Евгений: Періште балалық шаққа сілтеме де бола алады. «Еркіндік Періштелері» — бұл біз ғажайыптарға сенген, тілектер айтқан, жоғары күштерден оларды орындауды сұраған, жарқын нәрсені армандаған кезде балалық шаққа оралуға мүмкіндік беретін уақыт машинасы. Өйткені, туғаннан ешкім жаман емес, уақыт өте келе кейбір адамдар өзінің мейірімді екенін ұмытады. Ал біздің Еркіндік Періштелері мұны еске салады.

Ирина: Айтпақшы, періштелерді Қазақстанда рәміз ретінде қабылдамай ма деп уайымдадық. Бірақ, бір қызығы, мұсылмандардың да періштелері бар. Олар әртүрлі, бірақ олар да періштелер. Ал періштелер де діндерді біріктіруші нышан екені белгілі болды.

Евгений: «Еркіндік Періштелері» — бұл диалог.